Przedmiotowa kwestia regulowana jest przez dwa przepisy ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) oraz często analizowana przez orzecznictwo sądów administracyjnych i regionalnych izb obrachunkowych.
Art. 25 ust. 4 u.s.g. stanowi, iż na zasadach ustalonych przez radę gminy radnemu przysługują diety oraz zwrot kosztów podróży służbowych. Jest to świadczenie obligatoryjne, rada gminy nie może odmówić przyznania diety oraz zwrotu kosztów podróży służbowych radnemu. Zgodnie zaś z art. 37b ust. 1 u.s.g. rada gminy może ustanowić zasady, na jakich przewodniczącemu organu wykonawczego jednostki pomocniczej będzie przysługiwała dieta oraz zwrot kosztów podróży służbowej. Te świadczenia mają charakter fakultatywny, rada gminy może, ale nie musi ich przyznawać sołtysowi.
Dieta nie jest wynagrodzeniem za pracę, a ma stanowić ekwiwalent utraconych korzyści, jakich radny nie uzyskuje w związku z wykonywaniem mandatu przedstawicielskiego (np. z tytułu przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej, utraty wynagrodzenia za pracę).
Literalnie odczytując oba przepisy dochodzi się do wniosku, iż w wypadku uchwalenia przez radę gminy zasad na jakich sołtysowi będzie przysługiwała dieta i zwrot kosztów podróży z art. 37b ust. 1 u.s.g., to dla osoby będącej jednocześnie sołtysem i radnym będą istniały dwie, niezależne od siebie podstawy do wypłaty diety.
Judykatura badając tę tematykę doszła do wniosku, iż w gruncie rzeczy to od rady gminy zależy jak zostanie unormowana ta kwestia. Kluczowa jest różnica między obligatoryjnym charakterem diety radnego, a fakultatywnym diety sołtysa, to znaczy problem może powstać jedynie poprzez nieprecyzyjne sporządzenie uchwał gminy. Naczelny Sąd Administracyjny przychyla się do „zasady jednej diety” [1], co oznacza, że zgodna z prawem jest regulacja diet w taki sposób, że w wypadku pełnienia przez jedną osobę zarówno funkcji radnego jak i sołtysa, przysługiwać jej będzie tylko dieta radnego. Jednak, a contrario do obu tych wyroków, takie unormowanie musi znaleźć się w uchwale rady gminy[2]. W przeciwnym wypadku, gdy uchwały przyznają obie diety i nie umieszczono w nich przepisu rozstrzygającego tę kwestię, to nie można odmówić radnemu-sołtysowi któregokolwiek z tych świadczeń, ponieważ są one domyślnie niezależne od siebie.
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 40 z późn. zm.).
[1] Wyrok NSA z 7.11.2017 r., II OSK 2794/16, LEX nr 2419414., oraz wyrok NSA z 27.04.2022 r., III OSK 5051/21, LEX nr 3343014.
[2] W tym duchu argumentuje RIO w Olsztynie – por. wyjaśnienia Prezesa Regionalnej Izby Obrachunkowej w Olsztynie,.III.072-7/2023 (dostęp 11.01.2024 r. : https://rioolsztyn.archiwum.bip.net.pl/?a=1129).