W stosunkach sąsiedzkich zdarza się, że w ramach prac wykonywanych na swojej posesji sąsiad może doprowadzić do zmiany stosunków wodnych (zarówno wód podziemnych lub powierzchniowych), które skutkują szkodą dla gruntów sąsiednich. Najczęściej ma to formę zasypania rowu odprowadzającego wody opadowe, zmianie kierunku spływu wody deszczowej, czy podniesienia lub obniżenia gruntu, skutkujących np. zalewaniem działki sąsiedniej albo, odwrotnie, pozbawieniem jej wody.
Ustawodawca wyposażył gminy w instrument administracyjnego regulowania stosunków wodnych, zezwalający wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta na wydanie decyzji administracyjnej nakazującej właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegającym szkodom i jest nim art. 234 prawa wodnego (dalej: p.w.), który stanowi iż:
- Właściciel gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może:
1) zmieniać kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na jego gruncie wód opadowych lub roztopowych ani kierunku odpływu wód ze źródeł – ze szkodą dla gruntów sąsiednich;
2) odprowadzać wód oraz wprowadzać ścieków na grunty sąsiednie.
- Na właścicielu gruntu ciąży obowiązek usunięcia przeszkód oraz zmian w odpływie wody, powstałych na jego gruncie na skutek przypadku lub działania osób trzecich, ze szkodą dla gruntów sąsiednich.
- Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności.
- Nakaz, o którym mowa w ust. 3, nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego albo dokonania zgłoszenia wodnoprawnego, jeżeli są wymagane.
- Postępowania w sprawie decyzji, o której mowa w ust. 3, nie wszczyna się, jeżeli upłynęło 5 lat od dnia, w którym właściciel gruntu sąsiedniego dowiedział się o szkodliwym oddziaływaniu na jego grunt.
Art. 234 p.w. jest to przeszczepiony z małymi zmianami art. 29 ustawy prawo wodne z 2001 roku. Dorobek doktryny i orzecznictwa wypracowany w poprzednim stanie prawnym w ogromnym zakresie pozostaje aktualny.
Postępowanie prowadzone na podstawie ust. 3 jest postępowaniem skomplikowanym, ponieważ wymaga wiedzy specjalnej, którą nie dysponuje jednostka samorządu terytorialnego, przez co ustalenie samego stanu faktycznego spotyka się z dużymi utrudnieniami, co może doprowadzić do sporów o właściwość z organami Wód Polskich (np. z art. 191 p.w.), które potrafią docierać do Naczelnego Sądu Administracyjnego[1]. Z tego względu orzecznictwo nakłada ogromny nacisk na prawidłowe ustalenie stanu faktycznego[2], najczęściej poprzez przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego: „poczynienie ustaleń w zakresie niezbędnym dla zastosowania unormowania art. 234 ust. 3 p.w. co do zasady wymaga wiadomości specjalnych przekraczających wiedzę organów administracji, a to z racji na specyfikę i skomplikowanie przedmiotowego postępowania. Dlatego też w tego rodzaju sprawach należy korzystać z dowodu w postaci opinii biegłego z zakresu hydrologii, gospodarki wodnej, postępowań wodnoprawnych i melioracji wodnych, który dysponując odpowiednią wiedzą z wymienionego zakresu będzie w stanie ocenić, czy na działce sąsiedniej powstała szkoda oraz czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy zmianą stanu wód na gruncie a szkodą. Rolą takiego biegłego będzie także zajęcie stanowiska w zakresie stosowania środków w celu wyeliminowania szkodliwych zmian stanu wody na gruncie.”[3].
Aby wydać decyzję z art. 234 ust. 3 wójt musi zbadać ziszczenie następujących przesłanek:
1) czy nastąpiła zmiana stosunków wodnych na gruncie;
2) czy nastąpiła szkoda na gruncie sąsiednim, a wreszcie;
3) czy szkoda ta wynika ze zmiany stosunków wodnych na gruncie sąsiednim.
Z tych trzech przesłanek najważniejszą jest wystąpienie szkody. „W sprawach o naruszenie stosunków wodnych, prowadzonych na zasadzie art. 234 ust. 3 Prawa wodnego, zasadnicze znaczenie ma również kolejność badania powołanych tam przesłanek, bowiem bez uprzedniego stwierdzenia wystąpienia szkody na gruncie sąsiednim, nie jest co do zasady ani celowe ani zasadne, ustalanie, czy doszło do zmiany stanu wody na gruncie. Brak szkody determinuje zatem rozstrzygnięcie całej sprawy, gdyż w sytuacji, gdy nie zostaje ustalone zaistnienie szkody na działce spowodowanej wodami spływającymi z działek i ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, aby taka szkoda miała miejsce, to nakazywanie ustalania wcześniejszych stanów wód na tych działkach i czy doszło do zmian tych stanów, jest nieuzasadnione, a przynajmniej stanowczo przedwczesne. Co więcej, poczynienie ustaleń w tym zakresie nie zawsze wymaga przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, bowiem zaistnienie szkody na gruncie sąsiednim jest często przesłanką najłatwiejszą do ustalenia, gdyż łatwo ją dostrzec. Niejednokrotnie więc ustalenie zaistnienia szkody odbywa się na etapie oględzin nieruchomości objętych postępowaniem.”[4].
„Niezbędną przesłanką do wydania nakazów przywrócenia stanu poprzedniego, albo wykonania urządzenia zapobiegającego szkodom w przypadku zmiany stanu wody na gruncie, jest wystąpienie choćby minimalnej szkody albo w dacie złożenie wniosku, albo też najpóźniej do daty orzekania o powyższym przez organy administracji publicznej. Szkoda ta co do zasady powinna być realna, a nie czysto hipotetyczna. Szkodą natomiast jest także pogorszenie się warunków wodnych na gruncie, np. poprzez wystąpienie większej ilości wody tam, gdzie poprzednio było jej znacznie mniej.”[5]. Czyli musi to być szkoda realna, a nie potencjalna. Nie wystarcza obawa wystąpienia szkody. Nie ma znaczenia, czy szkoda jest skutkiem działania legalne czy nielegalnego[6]. Warto podkreślić, że nie jest tu mowa o gruntach bezpośrednio sąsiadujących, ale o gruntach sąsiednich, co jest znacznie szerszą kategorią.
Po ustaleniu szkody należy zbadać czy jest ona skutkiem zmiany stosunków wodnych. „W przypadku szkód związanych ze zmianą stosunków wodnych na gruncie za zmianę uchodzić może każde działanie, którego efektem jest zmiana ilościowa wody (tj. zwiększenie się bądź zmniejszenie ilości wody na gruncie) oraz zmiana w zakresie jej przepływu przez grunt. Jest to zatem takie działanie, które ingeruje w naturalny stan wody na danym terenie związany z jego ukształtowaniem, warunkami przyrodniczymi i hydrologicznymi. Zmiana ta może polegać na zmianie kierunku odpływu znajdującej się na gruncie wody opadowej, bądź kierunku odpływu ze źródeł poprzez np.: wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich zgodnie z naturalnym kierunkiem odpływu; nawiezienie ziemi w celu podwyższenia terenu: usunięcie ziemi w celu obniżenia terenu; wykopanie rowu; zasypanie istniejącego rowu; utwardzenie powierzchni działki kostką brukową; wzniesienie murowanego ogrodzenia; wykopanie studni i pobór z niej takiej ilości wody, która spowoduje obniżenie poziomu lustra wody na gruntach sąsiednich. Zmianą kierunku spływu wody – w rozumieniu art. 234 ustawy jest również zmiana kąta spadku wody.”[7]
Ostatnią okolicznością którą organ musi wykazać jest wystąpienie adekwatnego związku przyczynowo – skutkowego między zmianą stosunków wodnych a wystąpieniem szkody na gruntach sąsiednich. Wykazanie tej przesłanki może wymagać informacji specjalnych, dlatego najczęściej zajmuje się tym biegły z zakresu hydrologii.
Po spełnieniu wszystkich trzech przesłanek wójt może, z urzędu lub na wniosek, nakazać właścicielowi gruntu w drodze decyzji przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności. Wybór sposobu usunięcia stanu naruszenia należy do organu. „Obowiązki nakładane na podstawie art. 234 ust. 3 p.w. muszą być określone precyzyjnie. Po pierwsze, jasno należy wyartykułować, czy dotyczą one przywrócenia stanu poprzedniego, czy też wykonania urządzeń mającym zapobiegać szkodom. Po drugie, organ korzystając z prerogatyw wynikających z tego uregulowania zobligowany jest do sformułowania obowiązku w sposób jednoznaczny. Oznacza to, że adresat nakazu wyrażonego w sentencji decyzji nie może mieć wątpliwości co do tego jakie działania winien przedsięwziąć, aby uczynić mu zadość. Ogólnikowość w tym zakresie również nie jest wskazana z racji na to, że rozwiązania sformułowane w decyzji mają doprowadzić do ściśle określonego skutku.”[8]. „Decyzja wydana na podstawie art. 234 ust. 3 p.w. winna wskazywać termin realizacji obowiązków. Zaznaczyć należy, że termin ten powinien dać realną możliwość wykonania obowiązku przez podmiot zobowiązany. Tym samym organ zobligowany jest uwzględnić w tym zakresie, np. konieczność uzyskania stosownych pozwoleń, uzgodnień, czy też jak w przypadku podmiotów publicznoprawnych konieczność przeprowadzenia postępowania w przedmiocie zamówienia publicznego celem wyłonienia wykonawcy prac.”[9]
Nakaz nałożony tą decyzją nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego albo dokonania zgłoszenia wodnoprawnego, jeżeli są wymagane. Postępowania nie wszczyna się jeżeli upłynęło 5 lat od dnia, w którym właściciel gruntu sąsiedniego dowiedział się o szkodliwym oddziaływaniu na jego teren.
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1478 z późn. zm.).
[1] Postanowienie NSA z 5.02.2019 r., II OW 186/18, LEX nr 2629563.
[2] Wyrok WSA w Lublinie z 29.06.2023 r., II SA/Lu 294/23, LEX nr 3591554.
[3] Wyrok WSA w Rzeszowie z 4.04.2023 r., II SA/Rz 1271/22, LEX nr 3577989.
[4] Wyrok WSA w Krakowie z 15.03.2023 r., II SA/Kr 108/23, LEX nr 3550467.
[5] Wyrok WSA w Krakowie z 25.04.2023 r., II SA/Kr 162/23, LEX nr 3573687.
[6] Wyrok WSA w Krakowie z 16.01.2017 r., II SAB/Kr 191/16, LEX nr 2197710. Wyrok WSA w Rzeszowie z 7.03.2023 r., II SA/Rz 1222/22, LEX nr 3510864.
[7] Wyrok WSA w Gliwicach z 22.09.2023 r., II SA/Gl 647/23, LEX nr 3618498.
[8] Wyrok WSA w Gliwicach z 18.08.2023 r., II SA/Gl 948/23, LEX nr 3601568.
[9] Wyrok WSA w Gdańsku z 13.09.2023 r., II SA/Gd 701/23, LEX nr 3604936.