Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników (dalej: u.s.r.) wójt (burmistrz, prezydent miasta) potwierdza zawarcie umowy dzierżawy gruntów rolnych, dla celów określonych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, czyli:
- spełnienia przez emeryta lub rencistę warunku zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, przy jednoczesnym niewyzbyciu się przez niego własności gospodarstwa rolnego (art. 28 ust. 4 pkt 1 u.s.r.);
- domniemania, że dzierżawca takich gruntów prowadzi na nich działalność rolniczą, co stanowi podstawę do ustalenia ustawowych przesłanek do objęcia go ubezpieczeniem społecznym rolników (art. 38 pkt 1 u.s.r.).
Ustawa nie precyzuje jak ma to potwierdzenie wyglądać – nie ma w niej mowy ani o kształcie wniosku o potwierdzenie umowy, ani o sposobie czy formie potwierdzenia. Nie powstała na tym gruncie jednolita praktyka orzecznicza. Stanowiska doktryny również są zróżnicowane.
Na pewno nie jest właściwym dokonywanie stwierdzenia własnoręczności podpisu przez wójta. Czynność stwierdzenia własnoręczności podpisu to uprawnienie przysługujące, co do reguły, wyłącznie notariuszom, na zasadach opisanych w ustawie Prawo o notariacie. Minister Sprawiedliwości może, na mocy art. 101 prawa o notariacie i wydanego na podstawie tego przepisu rozporządzenia z dnia 7 lutego 2007 r. w sprawie sporządzania niektórych poświadczeń przez organy samorządu terytorialnego i banki, upoważnić wójta miejscowości, w której nie ma kancelarii notarialnej, do poświadczania własnoręczności podpisu, ale jest to obecnie ograniczone do dwóch przypadków (§ 1 rozporządzenia):
- na pismach upoważniających do odbioru przesyłek i sum pieniężnych oraz odbioru dokumentów z urzędów i instytucji;
- na oświadczeniach stwierdzających stan rodzinny i majątkowy składającego oświadczenie.
Stwierdzenie własnoręczności podpisu pod umową dzierżawy, w celu dokonania potwierdzenia jej zawarcia w rozumieniu u.s.r. to działanie poza kompetencjami wójta i nie wywołuje ono skutków prawnych.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wystosowało w 2020 roku komunikat dotyczący problematyki potwierdzania umowy dzierżawy: „w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników nie określono ani sposobu, ani formy potwierdzania umowy dzierżawy. W związku z tym przypominamy, że zgodnie z obowiązującymi przepisami wójt potwierdza jedynie fakt zawarcia umowy.
Wójt nie wnika natomiast w to, kto jest stroną umowy czy w jej treść. Wójt nie weryfikuje zgodności treści tej umowy z przepisami o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zatem potwierdzenie umowy dzierżawy przez wójta, zgodnie z przepisami o ubezpieczeniu społecznym rolników, nie oznacza stwierdzenia, że taka umowa jest: ważna, prawidłowa i wywołuje określone skutki prawne.
Regulacja prawna w zakresie potwierdzania umów dzierżawy nie powinna być interpretowana rozszerzająco i tym samym, nie jest wymagane od wójta podejmowanie dodatkowych czynności oprócz potwierdzenia zawarcia tych umów.
Przypominamy, że przepisy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie upoważniają wójta do prowadzenia rejestrów obejmujących potwierdzenia umów dzierżawy. W związku z tym wójt nie jest upoważniony do przetwarzania danych osobowych osób zawierających takie umowy.”[1].
Zgodnie z tą interpretacją, wójt poświadcza jedynie fakt zawarcia umowy, bez sprawdzania jej stron, treści, ważności i zgodności z prawem. Nie sposób jednak przychylić się do takiego rozumienia przepisów, bowiem prowadzi ono do wniosku, że potwierdzenie umowy przez wójta nie ma właściwie żadnej doniosłości procesowej, polega tylko na „przystawieniu pieczątki” na dokumencie, co miałoby znikomą wartość dla postępowania.
Wobec tego, należy uznać, że istnieje minimum czynników, które wójt musi sprawdzić przed potwierdzeniem zawarcia umowy dzierżawy w rozumieniu art. 28 ust. 4 pkt 1 u.s.r.:
- czy jest właściwy miejscowo, ze względu na położenie nieruchomości stanowiącej przedmiot dzierżawy;
- czy przedłożona mu pisemna umowa zawiera elementy niezbędne dla uznania jej za umowę dzierżawy – nie chodzi tu o dokładne badanie treści umowy, ponieważ wójt nie ma do tego kompetencji, ale należy sprawdzić najbardziej podstawowe czynniki, np. czy jej przedmiotem jest nieruchomość znajdująca się na terenie gminy.
Po spełnieniu tych przesłanek wójt powinien potwierdzić zawarcie umowy.
Nie można z przepisu wywnioskować, że dla potwierdzenia umowy konieczna jest obecność obu stron. Nie wydaje się, żeby koniecznym była obecność nawet jednej z nich – wójt może potwierdzić zawarcie umowy tylko w oparciu o samą umowę, więc wystarczy jedynie wniosek o potwierdzenie i dołączenie do niego oryginału umowy.
Jeżeli chodzi o formę potwierdzenia zawarcia umowy dzierżawy, to wydaje się, że wydanie zaświadczenia o potwierdzeniu zawarcia umowy dzierżawy w rozumieniu art. 217 Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.) jest najbezpieczniejszą formą. Podstawą wydania zaświadczenia byłby art. 217 § 2 pkt 1 k.p.a. warunkujący wydanie zaświadczenia od wymagania przez przepis prawa urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego. Dzięki temu, w wypadku wątpliwości co do spełniania przesłanek z u.s.r., organ miałby prawo do odmowy wydania zaświadczenia na podstawie art. 219 k.p.a., a wnioskodawca miałby zapewnione prawo do dwuinstancyjnego postępowania administracyjnego. To rozwiązanie wydaje się wyważać interes zarówno organu, działającego niejako w próżni legalnej, jeżeli chodzi o dokładną treść jego kompetencji, jak i wnioskodawcy chcącego załatwić sprawę.
Podstawa prawna:
– Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 90).
– Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1799 z późn. zm.).
– Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 lutego 2007 r. w sprawie sporządzania niektórych poświadczeń przez organy samorządu terytorialnego i banki (Dz. U. Nr 27, poz. 185).
– Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 775 z późn. zm.).
[1] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wojt-potwierdza-zawarcie-umowy-dzierzawy-gruntow-rolnych