UDOSTĘPNIENIE DOKUMENTACJI MEDYCZNEJ

Do jednego z podstawowych praw pacjentów należy prawo do dokumentacji medycznej. Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej: u.p.p.), pacjent ma prawo dostępu do dokumentacji dotyczącej jego zdrowia oraz udzielanych mu świadczeń zdrowotnych. Prawu temu odpowiada obowiązek podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych udostępnienia dokumentacji medycznej pacjentowi, ustanowiony w art. 26 ust. 1 u.p.p

Art. 26 ust. 1 u.p.p. ustanawia zasadę, iż podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia dokumentację medyczną:

pacjentowi lub
jego przedstawicielowi ustawowemu albo
osobie upoważnionej przez pacjenta.

Nie jest do końca jasne jak definiować pojęcie „pacjenta” na gruncie tego przepisu[1], ale wydaje się, że można przyjąć, iż chodzi tutaj o osobę pełnoletnią i nieubezwłasnowolnioną. Mając na uwadze treść art. 9 ust. 2 u.p.p., wydaje się, że za pacjenta na gruncie tego przepisu należy uznać również małoletniego, który ukończył 16 lat, albowiem „może osobiście realizować prawo do wyrażenia zgody oraz osobiście korzystać z prawa do informacji na temat jego stanu zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, co stanowi zawartość dokumentacji medycznej, to powinien mieć również prawo do osobistego zapoznania się z dokumentacją medyczną.”[2].

Dostęp do dokumentacji medycznej uzyskuje również przedstawiciel ustawowy pacjenta. W rozumieniu prawa cywilnego, gdy pacjentem jest dziecko, przedstawicielem ustawowym może być rodzic (art. 98 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – dalej k.r.i.o.) lub opiekun (art. 146 k.r.i.p.). Gdy pacjentem jest osoba ubezwłasnowolniona częściowo to jej przedstawicielem ustawowym jest kurator (art. 181 k.r.i.o.), a dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie opiekun (art. 175 k.r.i.o.).

Jeżeli chodzi o upoważnienie innej osoby do dostępu do dokumentacji medycznej, to trzeba na wstępie wskazać, iż nie chodzi tutaj o pełnomocnictwo w rozumieniu prawa cywilnego. Jak to określił WSA w Rzeszowie: „”upoważnienie”, o którym mowa w art. 26 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta stanowi odrębną instytucję stworzoną na potrzeby tej ustawy. Nie jest to rodzaj pełnomocnictwa w rozumieniu przepisów k.c. Zasadniczą odrębnością jest to, że „upoważnienie” nie wygasa wraz ze śmiercią pacjenta, ale po jego śmierci nadal wywołuje skutki prawne, podczas gdy klasyczne pełnomocnictwo wygasa wraz ze śmiercią mocodawcy.”[3]. Nie należy również mylić tego upoważnienia z upoważnieniem do uzyskiwania informacji o stanie zdrowia i udzielanych świadczeniach zdrowotnych (art. 9 ust. 3 u.p.p.). Są to dwa odrębne upoważnienia dotyczące dwóch odrębnych, choć w części pokrywających się zagadnień.

Ustawa nie zastrzegła dla upoważnienia żadnej szczególnej formy. W efekcie pacjent może go udzielić w formie dowolnej – zarówno ustnie (np. lekarzowi), jak i na piśmie, drogą elektroniczną czy na odległość przez telefon. Upoważnienie zamieszcza się w dokumentacji indywidualnej wewnętrznej (§ 8 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania; dalej – r.r.d.), chyba że zostało złożone za pośrednictwem Internetowego Konta Pacjenta. Odbierając ustne upoważnienie od pacjenta odnotowuje się jego wolę. Naruszeniem przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych prawa pacjenta jest ograniczenie formy składania żądania udostępnienia dokumentacji medycznej[4]. Dla celów dowodowych najlepiej jest, gdy upoważnienie przybiera formę pisemną, ale podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych nie może tego narzucić, podobnie jak nie może żądać od pacjenta przedstawienia upoważnienia np. w formie aktu notarialnego[5].

Pomimo dowolnej formy sporządzenia upoważnienia powinno ono zawierać elementy, które pozwalają zidentyfikować je jako upoważnienie, to znaczy: oznaczenie osoby upoważnionej, datę i miejsce sporządzenia, oświadczenie woli pacjenta oraz jego podpis. Upoważnienie nie musi zawierać uzasadnienia czy wskazania celu jego wystawienia – „podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych obowiązany jest udostępnić dokumentację medyczną na żądanie pacjenta, bez wprowadzenia ograniczeń przez wykazanie celu tego żądania”[6].

Ważną kwestią praktyczną jest fakt, że oświadczenie złożone w jednym podmiocie udzielającym świadczeń zdrowotnych jest skuteczne również w innych podmiotach, co wyraźnie podkreśla orzecznictwo – „oświadczenie pacjenta o możliwości udostępnienia dokumentacji medycznej osobie najbliższej, złożone również w innej placówce medycznej i nie odwołane w żaden sposób (wyraźny lub dorozumiany) powoduje domniemanie, że oświadczenie to zachowuje swoją moc również w innych placówkach ochrony zdrowia, skoro jest dołączane do karty choroby w ramach indywidualnej dokumentacji pacjenta.”[7]

Ustawodawca w art. 26 ust. 3 u.p.p. ustanawia katalog podmiotów uprawnionych do dostępu do dokumentacji medycznej pacjenta z mocy prawa. Są to:

Podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych – pod warunkiem, że podstawą udostępnienia jest zachowanie ciągłości świadczeń zdrowotnych;
Organy władzy publicznej, w tym Rzecznikowi Praw Pacjenta, NFZ, organom samorządu zawodów medycznych oraz konsultantom w ochronie zdrowia, a także Rzecznikowi Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego – w zakresie niezbędnym do wykonywania przez te podmioty ich zadań, w szczególności nadzoru i kontroli;
Podmioty kontrolujące, o których mowa w art. 119 ust. 1 i 2 ustawy o działalności leczniczej (wojewodowie, konsultanci krajowi, jednostki organizacyjne podległe lub nadzorowane Ministrowi Zdrowia, organy samorządów medycznych; medyczne towarzystwa naukowe, uczelnie medyczne, instytuty badawcze, specjaliści z poszczególnych dziedzin) – w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia kontroli na zlecenie ministra właściwego do spraw zdrowia;
Osoby upoważnione, o których mowa w art. 121 ustawy o działalności leczniczej, osobom wykonującym zawód medyczny, w zakresie niezbędnym do sprawowania nadzoru nad podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą;
Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, w zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią zadań określonych w art. 31n ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146);
Agencja Badań Medycznych w zakresie określonym ustawą z dnia 21 lutego 2019 r. o Agencji Badań Medycznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 2064);
minister właściwy do spraw zdrowia, sądy, w tym sądy dyscyplinarne, prokuratury, lekarze sądowi i rzecznicy odpowiedzialności zawodowej, w związku z prowadzonym postępowaniem;
uprawnione na mocy odrębnych ustaw organy i instytucje, jeżeli badanie zostało przeprowadzone na ich wniosek;
organy rentowe oraz zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, w związku z prowadzonym przez nie postępowaniem;
podmioty prowadzące rejestry usług medycznych, w zakresie niezbędnym do prowadzenia rejestrów;
zakłady ubezpieczeń, za zgodą pacjenta – NSA wskazał, iż na podstawie art. 26 ust. 3 pkt 7 u.p.p. „zakład ubezpieczeń może korzystać z dostępu do dokumentacji medycznej, za zgodą pacjenta, również po jego śmierci”;
komisje lekarskie podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, wojskowym komisjom lekarskim oraz komisjom lekarskim Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu, podległym Szefom właściwych Agencji;
osoby wykonujące zawód medyczny, w związku z prowadzeniem przeglądu akredytacyjnego podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 czerwca 2023 r. o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta (Dz. U. poz. 1692) albo procedury uzyskiwania innych certyfikatów jakości, w zakresie niezbędnym do ich przeprowadzenia;
osoby wykonujące czynności kontrolne na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia, w zakresie niezbędnym do ich przeprowadzenia – chodzi tutaj o jednorazowe kontrole zlecane przez Ministra Zdrowia instytutom badawczym, innym jednostkom organizacyjnym podległym lub nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw zdrowia, a także specjalistom z poszczególnych dziedzin medycyny, farmacji oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, za ich zgodą;
członkowie zespołów kontroli zakażeń szpitalnych, o których mowa w art. 14 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1284, 909 i 1938), w zakresie niezbędnym do wykonywania ich zadań;
szkoły wyższe lub instytuty badawcze do wykorzystania w celach naukowych, bez ujawniania nazwiska i innych danych umożliwiających identyfikację osoby, której dokumentacja dotyczy.

Dostęp do dokumentacji medycznej po śmierci pacjenta

Zgodnie z art. 26 ust. 2 u.p.p. w wypadku śmierci pacjenta jego dokumentacja medyczna jest udostępniana:

osobie upoważnionej przez pacjenta za życia
osobie, która w chwili zgonu pacjenta była jego przedstawicielem ustawowym
osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu pacjent za życia, z zastrzeżeniem ust. 2a i 2b.

Osoba bliska definiowana przez ustawę jest jako małżonek, krewny do drugiego stopnia lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca w wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta (art. 3 ust. 1 pkt 3 u.p.p.). Dla wyjaśnienia skutków tej regulacji warto jest przytoczyć uzasadnienie wyroku WSA w Szczecinie: „z unormowania tego wynika, że osoba bliska musi być wskazana przez pacjenta albo wykazać zależności, o których mowa powyższej. Zależności te to określone więzy o charakterze formalnym (tj. związek małżeński, pokrewieństwo do drugiego stopnia, powinowactwo do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawicielstwo ustawowe) jak i faktycznym (wspólne pożycie). […] Uregulowana w art. 3 ust. 1 pkt 2 u.p.p. definicja osoby bliskiej jest zakresowo pełna, gdyż precyzyjnie określa katalog osób, którym ustawodawca przyznaje na gruncie ww. ustawy status osoby bliskiej. Zawarte w tym przepisie wyliczenie ma charakter wyczerpujący, co oznacza, że krąg osób wyszczególnionych w art. 3 ust. 1 pkt 2 u.p.p. jest zamknięty. Określono go stosunkowo szeroko poprzez odwołanie się do relacji małżeństwa, pokrewieństwa i powinowactwa oraz przedstawicielstwa ustawowego jak i relacji faktycznych wyznaczonych przez wspólne pożycie bądź wolę pacjenta. Tylko osoby enumeratywnie wymienione w art. 3 ust. 1 pkt 2 u.p.p. mogą stanowić osoby bliskie pacjentowi, a do tych osób zaliczono jedynie: małżonka, krewnego do drugiego stopnia, powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu oraz osobę wskazaną przez pacjenta. Lista ta obejmuje wszystkie możliwe osoby bliskie, o czym świadczy okoliczność, że ustawodawca przed dokonaniem wyliczenia nie posłużył się kwantyfikatorem „w szczególności”. Osoba spoza ww. grona nie może być zatem uznana za bliską i to nawet w przypadku, gdyby łączył ją z pacjentem silny związek emocjonalny.”[8].

Jak wskazuje doktryna, „po śmierci pacjenta osoby bliskie stają się uprawnione do podejmowania decyzji w sprawie ochrony jego prywatności, nawet jeśli za życia nie miały takiej możliwości. Dotyczy to nawet osób, które zostały przez pacjenta uznane za niegodne dziedziczenia, dopuściły się względem niego (albo osób mu najbliższych) umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, albo też uporczywie nie dopełniały względem niego obowiązków rodzinnych. Ponadto obowiązujące przepisy przewidują, że jeśli choć jedna z osób bliskich zgłosi sprzeciw wobec ujawnienia informacji objętej obowiązkiem zachowania tajemnicy, to osoba wykonująca zawód medyczny jest zobowiązana do zachowania tajemnicy”[9].

Ust. 2a i 2b art. 26 dotyczą sytuacji gdy wystąpił sprzeciw wobec udostępnienia dokumentacji medycznej jednej z osób wskazanych w ust. 2. Art. 26 ust. 2a u.p.p. dotyczy sytuacji, gdy powstaje konflikt pomiędzy osobami bliskimi, które chcą uzyskać dostęp do dokumentacji medycznej zmarłego. Zgodnie z ust. 2a w przypadku sporu między osobami bliskimi o udostępnienie dokumentacji medycznej, zgodę na udostępnienie wyraża sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby bliskiej lub osoby wykonującej zawód medyczny. Osoba wykonująca zawód medyczny może wystąpić z wnioskiem do sądu także w przypadku uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występująca o udostępnienie dokumentacji lub sprzeciwiająca się jej udostępnieniu jest osobą bliską.

Art. 26 ust. 2b u.p.p. rozstrzyga z kolei sytuację, w której sam pacjent za życia sprzeciwił się udostępnieniu swojej dokumentacji określonej osobie. W takim przypadku sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby bliskiej, może wyrazić zgodę na udostępnienie dokumentacji medycznej i określić zakres jej udostępnienia, jeżeli jest to niezbędne dla jednego z dwóch powodów:

w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta;
dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.

Sąd, orzekając w sprawie wniosków, o których mowa w ust. 2a i 2b, bierze pod uwagę interes uczestników postępowania; rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym pacjentem; wolę zmarłego pacjenta; okoliczności wyrażenia sprzeciwu.

Na odrębnych zasadach udostępniana jest elektroniczna dokumentacja medyczna Zgodnie z definicją (art. 2 pkt 6 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia), chodzi tutaj o dokumenty wytworzone w postaci elektronicznej opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych dostępnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym bezpłatnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych:

recepty,
określone w przepisach wydanych na podstawie art. 13a ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia. Są to:
- informacja o rozpoznaniu choroby, problemu zdrowotnego lub urazu, wynikach przeprowadzonych badań, przyczynie odmowy przyjęcia do szpitala, udzielonych świadczeniach zdrowotnych oraz ewentualnych zaleceniach – w przypadku odmowy przyjęcia pacjenta do szpitala, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 30 u.p.p.;
- informacja dla lekarza kierującego świadczeniobiorcę do poradni specjalistycznej lub leczenia szpitalnego o rozpoznaniu, sposobie leczenia, rokowaniu, ordynowanych lekach, środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobach medycznych, w tym okresie ich stosowania i sposobie dawkowania oraz wyznaczonych wizytach kontrolnych, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 137 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561, z późn. zm.);
- karta informacyjna z leczenia szpitalnego, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 30 u.p.p.
- wyniki badań laboratoryjnych wraz z opisem;
- opis badań diagnostycznych, innych niż wskazane w lit. d;
- karta profilaktycznego badania ucznia, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 30 u.p.p.
- Indywidualny Plan Opieki Medycznej, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 30 ust. 1 u.p.p.
skierowania określone w przepisach wydanych na podstawie art. 59aa ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
zlecenia na zaopatrzenie i zlecenia naprawy, o których mowa w art. 38 ust. 4a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 826, 1733 i 1938),
Karty Szczepień, o których mowa w art. 21a ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2023 r. poz. 1284, 909 i 1938),
wyniki badania histopatologicznego.

Zgodnie z art. 26 ust. 5 u.p.p., elektroniczna dokumentacja medyczna jest udostępniana na zasadach określonych w przepisach ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia, ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne.

Pomimo, iż udostępnienie dokumentacji medycznej to czynność materialno-techniczna i nie ma co do zasady zastosowania do niej Kodeks postępowania administracyjnego, to „obowiązek udostępniania pacjentowi dokumentacji medycznej ciąży na podmiocie udzielającym świadczeń zdrowotnych i podlega kontroli sprawowanej przez sądy administracyjne.”[10]. Wobec tego, w wypadku odmowy lub zwlekania z udostępnieniem dokumentacji medycznej przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, pacjenta ma prawo do:

złożenia skargi i wystąpienia do Rzecznika Praw Pacjenta;
złożenia skargi na bezczynność do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w oparciu o art. 52 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Skarga do sądu administracyjnego nie musi być poprzedzona żadnym środkiem zaskarżenia na drodze administracyjnej i nie wymaga uprzedniego wezwania do usunięcia naruszenia prawa.

Sposób udostępniania dokumentacji medycznej

Art. 27 u.p.p. konkretyzuje sposoby udostępnienia dokumentacji medycznej na podstawie art. 26 u.p.p. Zgodnie z § 70 r.r.d. dokumentację udostępnia się z zachowaniem jej integralności, poufności oraz autentyczności, bez zbędnej zwłoki. „Bez zbędnej zwłoki” rozumiane jest na gruncie art. 27 u.p.p. odmiennie od przepisów postępowania administracyjnego, które zakładają, iż organy administracji publicznej obowiązane są załatwiać sprawy bez zbędnej zwłoki (art. 35 k.p.a.), czyli w gruncie rzeczy „w jak najkrótszym czasie”. NSA stwierdził, iż „nie można przyjąć, że nałożenie obowiązku udostępnienia dokumentacji medycznej „bez zbędnej zwłoki” dopuszcza zwłokę w działaniu. Dopuszczenie zwłoki z przyczyn braku dostatecznej organizacji podmiotu leczniczego wykonania obowiązku wobec pacjentów, którym udzielane są świadczenia jest nie do przyjęcia. Przesłankę „bez zbędnej zwłoki” należy odnieść tylko do potrzeby podjęcia czynności przygotowania dokumentacji medycznej, której przygotowanie nie jest związane z podjęciem złożonych czynności, jako że podmiot udzielający świadczeń ma obowiązek przechowywania dokumentacji. W zasadzie bez zbędnej zwłoki związane jest z obowiązkiem udostępniania tej dokumentacji niezwłocznie, zważywszy na sposób jej udostępnienia uregulowany w art. 27 ustawy z 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.”

Dokumentacja medyczna jest udostępniana (art. 27 ust. 1 u.p.p.):

do wglądu, w tym także do baz danych w zakresie ochrony zdrowia, w miejscu udzielania świadczeń zdrowotnych, z wyłączeniem medycznych czynności ratunkowych, albo w siedzibie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, z zapewnieniem pacjentowi lub innym uprawnionym organom lub podmiotom możliwości sporządzenia notatek lub zdjęć;
przez sporządzenie jej wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku;
przez wydanie oryginału za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, na żądanie organów władzy publicznej albo sądów powszechnych, a także w przypadku gdy zwłoka w wydaniu dokumentacji mogłaby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta;
za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej;
na informatycznym nośniku danych.

Zdjęcia rentgenowskie wykonane na kliszy, przechowywane przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych, są udostępniane za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu (ust. 2). Dokumentacja medyczna prowadzona w postaci papierowej może być udostępniona przez sporządzenie kopii w formie odwzorowania cyfrowego (skanu) i przekazanie w sposób określony w ust. 1 pkt 4 i 5, na żądanie pacjenta lub innych uprawnionych organów lub podmiotów, jeżeli przewiduje to regulamin organizacyjny podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych (ust. 3).

Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych prowadzi wykaz zawierający następujące informacje dotyczące udostępnianej dokumentacji medycznej (art. 27 ust. 4 u.p.p.):

imię (imiona) i nazwisko pacjenta, którego dotyczy dokumentacja medyczna;
sposób udostępnienia dokumentacji medycznej;
zakres udostępnionej dokumentacji medycznej;
imię (imiona) i nazwisko osoby innej niż pacjent, której została udostępniona dokumentacja medyczna, a w przypadkach, o których mowa w art. 26 ust. 3 i 4, także nazwę uprawnionego organu lub podmiotu;
imię (imiona) i nazwisko oraz podpis osoby, która udostępniła dokumentację medyczną;
datę udostępnienia dokumentacji medycznej.

Co do zasady dostęp do dokumentacji medycznej jest bezpłatny. Jednak, zgodnie z art. 28 ust. 1 u.p.p., za udostępnienie dokumentacji medycznej w sposób określony w art. 27 ust. 1 pkt 2 i 5 oraz w ust. 3 podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych może pobierać opłatę. Czyli to podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych decyduje o tym, czy pobierać opłaty za wskazane formy udostępnienia dokumentacji oraz o tym, jak wysokie powinny być opłaty, przy czym jest tutaj ograniczony stawkami maksymalnymi.

Nie zawsze, gdy podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych wprowadzi opłaty za udostępnienie dokumentacji zostaną one pobrane. Ustawodawca wprowadza bowiem w art. 28 ust. 2 zwolnienia od opłaty, o której mowa w ust. 1. Zgodnie z tym przepisem opłaty nie pobiera się, w przypadku udostępnienia dokumentacji medycznej:

pacjentowi albo jego przedstawicielowi ustawowemu po raz pierwszy w żądanym zakresie i w sposób, o którym mowa w art. 27 ust. 1 pkt 2 i 5 oraz ust. 3;
w związku z postępowaniem, o którym mowa w 17d ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, prowadzonym przez Rzecznika Praw Pacjenta;
w związku z postępowaniem, o którym mowa w 51 ust. 1 ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o badaniach klinicznych produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz. U. poz. 605), prowadzonym przez Rzecznika Praw Pacjenta;
w związku z postępowaniem w sprawie świadczenia kompensacyjnego, o którym mowa w art. 67v;
w przypadku udostępnienia dokumentacji medycznej Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji oraz Agencji Badań Medycznych.

Zgodnie z art. 24 ust. 9 ustawy o działalności leczniczej wysokość opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej ustalonej w sposób określony w art. 28 ust. 4 u.p.p. określona jest w regulaminie organizacyjnym podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Aktualne informacje o wysokości opłat podaje się do wiadomości pacjentów przez ich wywieszenie w widoczny sposób w miejscu udzielania świadczeń oraz na stronie internetowej podmiotu wykonującego działalność leczniczą i udostępnienie w Biuletynie Informacji Publicznej, w przypadku podmiotu obowiązanego do jego prowadzenia.

Maksymalna wysokość opłaty za:

jedną stronę wyciągu albo odpisu dokumentacji medycznej – nie może przekraczać 0,002,
jedną stronę kopii albo wydruku dokumentacji medycznej – nie może przekraczać 0,00007,
udostępnienie dokumentacji medycznej na informatycznym nośniku danych – nie może przekraczać 0,0004

– przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło ogłoszenie (art. 28 ust. 4 u.p.p.).

Wysokość opłaty uwzględnia podatek od towarów i usług, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów usługa jest opodatkowana tym podatkiem (art. 28 ust. 5 u.p.p.).

Jak postanowił NSA, podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych może zażądać uiszczenia opłaty w momencie składania wniosku o udostępnienie dokumentacji medycznej, albowiem „skoro opłata za udostępnienie dokumentacji medycznej nie jest daniną publiczną a stanowi swoistego rodzaju cenę za usługę, której wysokość ma związek z kosztem faktycznie świadczonej usługi, to może jej wysokość być ustalona przy przyjęciu wniosku o wykonanie usługi. Zapewnia to wzajemność prawa i ciężaru realizacji prawa dostępu do dokumentacji medycznej podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych pacjenta. Wprowadzenie regulacji uzależniającej udostępnienie dokumentacji medycznej od uiszczenia opłaty przed wykonaniem czynności udostępnienia dokumentacji medycznej jest związana z ceną usługi, nie stanowi naruszenia praw pacjenta. Jest to związane z przyjęciem dopuszczalności obciążenia pacjentów kosztami tego rodzaju usługi.”[11].

Podstawa prawna:

– Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 581).

– Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2809 z późn. zm.).

– Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 572).

– Ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2465 z późn. zm.).

– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 798).

[1] M. Gąska [w:] Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, red L. Bosek, Warszawa 2020, art. 26.

[2] E. Bielak-Jomaa, M. Ćwikiel [w:] Prawa pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz, red. D. Karkowska, Warszawa 2021, art. 26.

[3] Wyrok WSA w Rzeszowie z 13.07.2010 r., II SAB/Rz 29/10, LEX nr 602398.

[4] Wyrok NSA z 8.09.2016 r., II OSK 1134/16, LEX nr 2119313.

[5] Wyrok WSA w Warszawie z 1.09.2015 r., VII SA/Wa 1189/15, LEX nr 1972867.

[6] Wyrok NSA z 28.09.2018 r., II OSK 1342/18, LEX nr 2572826.

[7] Wyrok WSA w Warszawie z 13.02.2013 r., VII SAB/Wa 217/12, LEX nr 1267066.

[8] Wyrok WSA w Szczecinie z 27.03.2024 r., II SAB/Sz 3/24, LEX nr 3708296.

[9] E. Bielak-Jomaa, M. Ćwikiel [w:] Prawa pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz, red. D. Karkowska, Warszawa 2021, art. 26.

[10] Postanowienie NSA z 8.11.2012 r., II OZ 958/12, LEX nr 1248512.

[11] Wyrok NSA z 10.04.2018 r., II OSK 3194/17, LEX nr 2479775.